IJzertijd
800 v.Chr. – 0
Landschap
Als de Bronstijd overgaat in de IJzertijd is het zeegat bij Bergen helemaal dicht, de duinenrij is gesloten. Het landschap daarachter is nu een onafzienbaar hoogveen geworden door verslechterde afwatering naar zee. De zoetwatermeren in het centrum van het huidige Nederland worden steeds groter.
Het Oer-IJ gebied dat ligt tussen de driehoek van het huidige Haarlem-Alkmaar-Beverwijk had eerst een open verbinding met zee. Laat in de IJzertijd sloot deze zeemonding omdat de zee zand aanvoerde en afzette. Door deze sluiting verloor het Oer-IJ gebied de getijdewerking met zout water vanuit de zee. Het gebied werd daardoor plotseling veilig en landbouwkundig veel gunstiger. In het noordelijk deel van de provincie ontstaan op diverse plekken nieuwe gaten in de kust; de zee rukt op.
Het landschap uit de IJzertijd. Klik op de gele hotspots op de kaart voor vondsten uit die tijd.
Hoogveen
Bewoners
Net als in de Bronstijd zijn de bewoners in de IJzertijd boeren die vooral van veeteelt leven. Ze wonen in woonstalhuizen met hun vee. Door het oprukkende veen wonen er in West-Friesland nauwelijks meer mensen. Alleen bij Opperdoes kunnen ze blijven wonen. Op Texel wonen juist veel mensen, net als rond de monding van het Oer-IJ tussen Alkmaar, Zaanstad en Haarlem. Van de bewoners van dit waterrijke gebied werd in 2004 een kano gevonden.
Ook op de strandwallen en bij Schagen liggen diverse woonplaatsen. Nieuw is de bewoning op droge stukken van de veengebieden, zoals bij Assendelft. De IJzertijd is genoemd naar het gebruik van ijzer dat in deze periode in omloop kwam. Met ijzer konden sterkere gereedschappen gemaakt worden. Daarvoor was ijzererts nodig, de basis voor ijzer. IJzererts werd voornamelijk uit het buitenland gehaald maar kon ook ter plaatse gewonnen worden uit ijzerhoudende lagen in de grond of uit moerassen. De bewoners van gebieden zonder ijzererts hoefden daarom niet meer via handel ijzererts te bemachtigen. De internationale elite die toegang had tot waardevolle grondstoffen raakte zijn alleenrecht kwijt. Dat veranderde de opbouw van de maatschappij. In Midden-Europa ontstonden de Halstatt- en La Tène-culuur. Dit waren volkeren die een Keltische taal spraken. Deze cultuur verspreidde zich ook naar het noorden. Met name uit Zuid-Nederland kennen we bijvoorbeeld veel graven met rijke ijzeren wapens, voorwerpen en wagen-onderdelen. In Noord-Holland vinden we incidenteel ijzeren voorwerpen, zoals speerpunten en ploegscharen.
Bewoners
Ook op de strandwallen en bij Schagen liggen diverse woonplaatsen. Nieuw is de bewoning op droge stukken van de veengebieden, zoals bij Assendelft. De IJzertijd is genoemd naar het gebruik van ijzer dat in deze periode in omloop kwam. Met ijzer konden sterkere gereedschappen gemaakt worden. Daarvoor was ijzererts nodig, de basis voor ijzer. IJzererts werd voornamelijk uit het buitenland gehaald maar kon ook ter plaatse gewonnen worden uit ijzerhoudende lagen in de grond of uit moerassen. De bewoners van gebieden zonder ijzererts hoefden daarom niet meer via handel ijzererts te bemachtigen. De internationale elite die toegang had tot waardevolle grondstoffen raakte zijn alleenrecht kwijt. Dat veranderde de opbouw van de maatschappij. In Midden-Europa ontstonden de Halstatt- en La Tène-culuur. Dit waren volkeren die een Keltische taal spraken. Deze cultuur verspreidde zich ook naar het noorden. Met name uit Zuid-Nederland kennen we bijvoorbeeld veel graven met rijke ijzeren wapens, voorwerpen en wagen-onderdelen. In Noord-Holland vinden we incidenteel ijzeren voorwerpen, zoals speerpunten en ploegscharen.
Vanuit het noordoosten komt Nederland steeds meer onder invloed van de Germaanse taal en cultuur. Op de meeste plaatsen in Noord-Holland wordt aardewerk gebruikt zoals dat in Friesland wordt gemaakt. Vanaf 2000 voor Chr. werd de Indo-Europese taal in het huidige Nederlandse grondgebied gesproken. In noordelijk Europa ontstond rond circa 500 voor Chr. het Proto- of Oer-Germaans. Deze taal breidt zich vanuit Zuid-Scandinavië en Noord-Duitsland uit naar onze omgeving. Het huidige Fries en Nederlands stammen af van deze taal. Vermoedelijk zijn Noord-Holland en Friesland dan al het leefgebied van een volk dat zichzelf Frisii, ‘Friezen’ noemt. Deze naam kennen we uit Romeinse bronnen kort voor het begin van de jaartelling.
Verspreiding Oer-Germaans in Noord-Europa
Mensfiguur Aak rond 200 voor Chr.
Klik op de hotspots voor meer informatie over Aak
Archeologiemuseum Huis van Hilde biedt educatieve programma’s aan over verschillende perioden en onderwerpen. Leerlingen beleven een leuke en leerzame ochtend of middag. Het schoolbezoek en de bijbehorende lespakketten sluiten aan bij de kerndoelen van het onderwijs en de Canon van Nederland. Voor groep 3/4 bestaat het lespakket ‘Over Aak, Hilde en de rest’, voor groep 5/6 ‘Oog in oog met onze voorouders’. In beide pakketten maken de leerlingen kennis met Aak uit de IJzertijd. Ze kunnen in het ArcheoLab vondsten aanraken en van dichtbij bekijken.
Intussen in de rest van de wereld
ca. 220 voor Chr.
Om invallen vanuit het noorden tegen te gaan, beginnen Chinese heersers met de bouw van een grote grensmuur
ca. 800 voor Chr. - begin jaartelling
De stad Rome ontstaat en de bewoners onderwerpen in de eeuwen die volgen Italië en delen van het Middellandse Zeegebied
ca. 500 voor Chr.
In Japan begint men rijst te verbouwen en metaal te bewerken
ca. 440 voor Chr.
Voor de beschermgodin van Athene wordt een grote tempel gebouwd, het Parthenon
ca. 400 voor Chr.
Gautama Boeddha verkondigt zijn leer in India
ca. 350 voor Chr.
In Mexico komt een einde aan de Olmeekse cultuur