Volle en Late Middeleeuwen
1000 – 1500
Landschap
Tussen 1000 en 1200 wordt vrijwel het hele veengebied ontgonnen, waardoor nieuw bewoonbaar land ontstaat. Maar er worden ook grote delen van onze provincie verzwolgen door het water. Door de ontginning en ontwatering van het veen daalt de bodem sterk, wat het land kwetsbaar maakt voor overstromingen. Gebieden als Texel en Wieringen worden hierdoor eilanden. De eerste dijken worden gebouwd om het land te beschermen.
Omstreeks het jaar 1000 wordt een begin gemaakt met de aanleg van de Westfriese Omringdijk. Die is in de veertiende eeuw voltooid. In die tijd kon je vanaf het platteland op veel plaatsen de torens en muren zien van de jonge steden, die 400 jaar eerder nog helemaal ontbraken. Van de vroegmiddeleeuwse oerbossen is dan bijna niets meer over. Alleen in het zuiden van Kennemerland ligt nog de 'grafelijke wildernis’.
Het landschap uit de Late Middeleeuwen. Klik op de gele hotspots op de kaart voor vondsten uit die tijd.
Een slingerende Westfriese Omringdijk door vroegere doorbraken van het water (foto Theo Baart)
Bewoners
In deze eeuwen verandert er veel voor de bewoners van het gebied dat vanaf ongeveer 1100 als 'Holland’ bekend staat. Ten eerste is er door de grootscheepse veenontginningen plaats en voedsel voor veel meer mensen. De bevolking neemt dan ook sterk toe. Aanvankelijk bestaat die bevolking voornamelijk uit boeren. Maar in de dertiende eeuw ontwikkelen zich handelscentra met kooplui en gespecialiseerde ambachtslieden. Deze plaatsen groeien uit tot de eerste steden. De oudste stad in Noord-Holland is Muiden, gevolgd door Alkmaar en Haarlem. Daarna komen de Zuiderzeesteden als Enkhuizen, Hoorn en Amsterdam op. De Abdij van Egmond is in die tijd het belangrijkste religieuze centrum van West- Nederland.
Vanaf 1000 worden de graven die het gebied namens de Duitse koning besturen, steeds machtiger en onafhankelijker. Aan het eind van de dertiende eeuw hebben ze de nog steeds bestaande grenzen van (Noord- en Zuid-) Holland in grote lijnen vastgelegd. Daarvoor moeten ze voortdurend strijd leveren tegen hun 'buurstaten’ Vlaanderen en Utrecht, tegen de adel in hun eigen graafschap en tegen de West-Friezen, die onafhankelijk willen blijven. Holland komt uiteindelijk als machtigste en rijkste graafschap uit al die strijd tevoorschijn. De strijd tussen de Hollanders en de West-Friezen in Noord-Holland komt ook tot uiting in de taal die de bewoners van Noord-Holland in deze tijd spraken. Alleen in de kuststrook werd het ‘Hollands’ gesproken, een dialect van het Middel-Nederlands.
Bewoners
In de rest van Noord-Holland werd nog steeds Fries gesproken. Vanaf de dertiende eeuw zou het Fries geleidelijk aan verdwijnen en zou het Hollands geheel gaan domineren. Boeren, stedelingen en edelen hangen in deze periode allemaal hetzelfde Christelijke geloof aan.
Er worden fraaie kerken en grote kloosters gebouwd, en de kerk heeft veel macht en bezit. Kloosterorden spelen ook een belangrijke rol bij de veenontginningen. In de loop van de vijftiende eeuw werden veel nieuwe kloosters gesticht, maar veel mensen werden steeds ontevredener over het materialisme van de kerk. Het graafschap Holland ontwikkelde zich vanuit het oorspronkelijke graafschap. Holtland (donkerblauw op de kaart) dat zich bevond in het huidige Zuid-Holland. Van daaruit breidde het zich in noordelijke richting uit. Eerst alleen in de duinstreek, daarna naar het hele gebied dat we nu als (Noord- en Zuid-) Holland kennen. In deze tijd werden ook veel kastelen in Holland gebouwd. Je ziet er meer over in een film over de (verdwenen) kastelen van Noord-Holland. Bij Purmerend lag in de vijftiende eeuw een slot dat door de schatrijke Amsterdamse bankier en plaatsvervanger van de graaf, Willem Eggert, werd gebouwd. Over het archeologisch onderzoek naar dit kasteel lees je meer in het rapport ‘Slot Purmerstein te Purmerend’.
De ontwikkeling van steden in Noord-Holland
De ontwikkeling van het graafschap Holland
Talloze veldslagen tussen Hollanders en West-Friezen
De Hollanders en West-Friezen vochten talloze veldslagen uit in de Late Middeleeuwen. Een belangrijke en gruwelijke veldslag is de slag bij Vronen (nu Sint Pancras) uit 1297. Het betekende de definitieve onderwerping van de West-Friezen.
Mensfiguren Willem van Brederode en Hillegonda van Voorne, 1250-1300
Klik op de hotspots voor meer informatie
Archeologiemuseum Huis van Hilde biedt educatieve programma’s aan over verschillende perioden en onderwerpen. Leerlingen beleven een leuke en leerzame ochtend of middag. Het schoolbezoek en de bijbehorende lespakketten sluiten aan bij de kerndoelen van het onderwijs en de Canon van Nederland. Voor groep 4 t/m 8 bestaat het lespakket ‘Hoe leefden mensen in de Middeleeuwen’. Ze leren aan de hand van de middeleeuwse mensfiguren over deze tijd en ze kunnen in het ArcheoLab vondsten aanraken en van dichtbij bekijken.
Intussen in de rest van de wereld
begin twaalfde eeuw
In Cambodja wordt een begin gemaakt met de bouw van het tempelcomplex van Angkor-Wat.
Tempelcomplex Angkor Wat in Cambodja.
elfde - veertiende eeuw
De stad (Groot-) Zimbabwe wordt gebouwd in het gelijknamige land
ca. 1200 - 1521
Het Aztekenrijk in Mexico bloeit
1271 - 1295
De Italiaan Marco Polo maakt verschillende reizen naar China
veertiende - zestiende eeuw
In Europa herleeft de waardering voor kunst en cultuur van de Griekse en Romeinse oudheid; de Renaissance
1492
De Italiaanse zeevaarder Columbus landt, op zoek naar Indië, in het Caraïbisch gebied